چارچوب آمارهای فرهنگی یونسکو: چالش ها و راهکارها

تعریف، سنجش و ارزیابی شاخص های فرهنگی همواره یکی از چالش های اساسی فراروی نظام آماری در هر کشوری است. وجود چارچوب آمارهای فرهنگی یونسکو ابزاری برای ساماندهی آمارهای فرهنگی به صورت ملی و بین المللی است (یونسکو، ۲۰۰۹، ص ۱). یکی از مهم ترین دلایل این چالش، سنجش ناپذیری مقولات کیفی و اجتماعی فرهنگ است که هم از نظر تعریف و محدودیت مصداق عملیاتی آن در کشور وفاق وجود ندارد و هم جنبه های متعدد، متضاد و متفاوت زندگی فردی و اجتماعی آدمیان را در بر می گیرد. فرهنگ عمومی اقوام، دین داری، ارزش ها و نگرش ها، سبک زندگی، تغییرات فرهنگی، الگوهای گذران وقت و ... تنها بخش کوچکی از جنبه های غیر کمی فرهنگ است که روش شناسی استانداردی برای تولید داده های آن وجود ندارد و هر کشور برای تعیین روش گرداوری آن ها باید مطالعات متعدد بین رشته ای را انجام دهد. تدوین برنامه ریزی فرهنگی، دسترسی به آمار را ضروری می سازد. آمارهای فرهنگی به نظام برنامه ریزی کشور کمک می کند تا براورد علمی نیازهای فرهنگی جامعه و امکانات موجود و تعیین اقدامات مورد نیاز برای رفع نیازهای فرهنگی در یک دوره ی زمانی مشخص انجام شود (قربانی، ۱۳۸۳، ۷۶). از سوی دیگر تفاوت و تنوع فرهنگی در فرهنگ های گوناگون جهان و ارتباط نزدیک ارزش ها و هنجارها با فرهنگ، ایجاد و ارائه ی طبقه بندی استاندارد بین المللی واحدی در حوزه ی فرهنگ را دچار مشکل می سازد. درحالی که کشورها برای ایجاد نظامی هماهنگ با اتحادیه ی اروپا، در زمینه ی آمارهای فرهنگی تلاش می کنند، به طور عمده، در دولت های اتحادیه ی اروپا همواره ویژگی های خاص ملی، در مقایسه با مؤلفه های فرا ملی، مهم تر بوده است (آقاپور، ۱۳۹۱). هر چند برای سنجش فعالیت های اقتصادی از طبقه بندی isic، برای اندازه گیری محصولات از طبقه بندی cpc، آمارگیری از فعالیت های آموزشی از طبقه بندی آموزشisced  و ... استفاده می شود، ولی برای اندازه گیری شاخص ها و اقلام آماری فرهنگ، طبقه بندی استاندارد بین المللی وجود ندارد. برخی کشورها مانند استرالیا، کانادا، نیوزلند و ... به تهیه ی چارچوب آمارهای فرهنگی بومی اقدام کرده اند که ایران نیز در سال ۱۳۸۷ اقدام به تهیه و انتشار طبقه بندی فرهنگ و اوقات فراغت (iclc) با رعایت ویژگی های فرهنگی ایران نمود (مرکز آمار ایران، ۱۳۸۷). سازمان فرهنگی و آموزشی ملل متحد (یونسکو) در سال ۲۰۰۹ نسخه ی نهایی »چارچوب آمارهای فرهنگی« را تصویب و منتشر نمود. این چارچوب به عنوان یک دستورالعمل و راهنمای عملیاتی برای مراکز آماری و نهادهای فرهنگی کشورها، تولید و انتشار آمارهای مهم حوزه ی فرهنگ را در هشت زیرمجموعه امکان پذیر کرده است تا مقایسه پذیری آمارهای فرهنگی کشورها بیش از گذشته فراهم شود. حوزه های فرهنگی یونسکو نشان می دهد که جنبه های غیر ملموس و فرهنگ شفاهی (فولکلوریک) در چارچوب، در طول جنبه های مادی فرهنگ قرار گرفته است. این موضوع نشان می دهد که فرهنگ غالب جهان ترکیبی از جنبه های مادی و غیر مادی است. به دلایل متعدد فنی و کارشناسی، اندازه گیری و سنجش شاخص های فرهنگی در کشوری مانند ایران با چالش های جدی در نظام آماری روبروست.